Umiejętność szacowania dawki insuliny na posiłek jest jednym z ważniejszych, a zarazem najtrudniejszych elementów prowadzenia intensywnej czynnościowej insulinoterapii w cukrzycy.  Współczesny pacjent z cukrzycą nie musi rezygnować z ulubionych produktów i potraw, istotne znaczenie ma prawidłowe szacowanie zawartości w nich węglowodanów, białek i tłuszczów w celu precyzyjnego wyliczenia dawki insuliny na dane posiłki. Opanowanie tej umiejętności umożliwia pacjentom swobodę wyboru produktów spożywczych, przyczyniając się do poprawy jakości życia.

W celu obliczenia dawki insuliny do posiłków, składających się z węglowodanów stosowane jest pojęcie wymiennika węglowodanowego (WW). 1 WW definiowany jest jako ilość produktu spożywczego zawierającego 10 g węglowodanów przyswajalnych. Posiłki zawierające w swoim składzie głównie białko i tłuszcz mogą również przyczynić się do wzrostu glikemii poposiłkowej, ponieważ z jednej strony spowalniają tempo wchłaniania węglowodanów, z drugiej strony są substratami do glukoneogenezy. Ponadto spożycie dużej ilości tłuszczu może nasilać insulinooporność poposiłkową. W celu wyliczenia dawki insuliny na posiłki złożone z białka i tłuszczu stosuje się wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT), gdzie 1 WBT odpowiada 100 kcal pochodzącym z białek i tłuszczów.

Do prawidłowego obliczania ilości WW/WBT w posiłku, niezbędne są waga oraz materiały edukacyjne w postaci tabel WW/WBT, w których podana jest porcja produktu na 1 WW/WBT lub tabel wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw. Dobrym źródłem informacji o zawartości WW/WBT w produktach jest również etykieta produktu spożywczego. Liczenie wymienników na podstawie tabel lub etykiety wymaga odpowiedniego przeszkolenia, dużego zaangażowania i jest pracochłonne, a pomyłki w działaniach matematycznych mogą skutkować błędną dawką insuliny. Rozwój technologii pozwolił na opracowanie rozwiązań służących do precyzyjnego wyliczania WW i WBT w postaci dostępnych aplikacji mobilnych.

Lista aplikacji mobilnych stosowanych przez pacjentów z cukrzycą do przeliczania WW i WBT dynamicznie się rozwija, a do najbardziej popularnych należą VitaScale, Diabdis, SweetPregna, 3MC kalkulator wymienników oraz Asystent google cukrzyca.pl.

VitaScale to darmowa aplikacja dostępna w systemie operacyjnym Android, służąca do przeliczania kaloryczności posiłków oraz zawartości białka, tłuszczu i węglowodanów. VitaScale umożliwia dostęp do aktualizowanej na bieżąco bazy produktów spożywczych, daje możliwość planowania posiłków i definiowania założonych celów oraz tworzenia raportów. Po włączeniu dodatkowych funkcji dla osób chorujących na cukrzycę aplikacja udostępnia kalkulator WW i WBT, obliczanie jednostek insuliny w zależności od pory dnia oraz tworzenia statystyk pomiarów glikemii w formie wykresów. Dużą zaletą tej aplikacji jest tworzenie indywidualnej bazy spożywanych produktów i możliwość wyszukiwania produktów za pomocą zintegrowanego skanera kodów kreskowych. Po wyszukaniu produktów należy wpisać jego gramaturę, a aplikacja podaje kaloryczność, wartości odżywcze, ilość WW i WBT oraz sugerowaną ilość jednostek insuliny wyliczonych na podstawie ustawień użytkownika.

Aplikacja Diabdis jest jednym z narzędzi kompleksowej opieki wspomagającej zarządzanie cukrzycą. Bazuje na elektronicznym dzienniczku samokontroli, w którym użytkownik rejestruje wartości glikemii, rodzaj i ilość spożywanych posiłków, dawki insuliny, aktywność fizyczną oraz aktualne samopoczucie. Funkcja kalkulatora wymienników posiada bogatą bazę produktów (prawie 2500), podzielonych na różne kategorie m.in. pieczywo i produkty zbożowe, mleko i produkty mleczne, warzywa, owoce, słodycze i przekąski i inne. W przeciwieństwie do aplikacji VitaScale, w Diabdis dodawanie nowych produktów wymaga weryfikacji przez zespół Diabdis. Natomiast zaletą jest możliwość posługiwania się w kalkulatorze wymienników nie tylko gramaturą ale również miarami domowymi.

3MC kalkulator wymienników to aplikacja stworzona przez rodziców dziecka chorującego na cukrzycę. Narzędzie to skupia się przede wszystkim na dokładnym przeliczaniu ilości WW i WBT w spożywanych posiłkach. Baza dostępnych produktów jest stale poszerzana. Ciekawą funkcją tej aplikacji jest dodatkowa informacja o indeksie glikemicznym produktów, co może pozytywnie wpłynąć na wybory żywieniowe i przyczynić się do korzystnych zmian w nawykach żywieniowych.

Aplikacja SweetPregna przeznaczona jest kobiet z cukrzycą ciążową, która została stworzona w ramach projektu realizowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Narzędzie to jest bazą wiedzy o postępowaniu w cukrzycy ciążowej, leczeniu oraz właściwym odżywianiu. W aplikacji można tworzyć własne lub korzystać z gotowych jadłospisów. Po wybraniu produktów podawana jest informacja o kaloryczności, ilości składników odżywczych, a także zawartości wymienników węglowodanowych. Dodatkowa funkcja podająca indeks i ładunek glikemiczny produktów czyni ją ciekawą aplikacją, nie tylko dla pacjentek w ciąży, ale każdej osoby chorującej na cukrzycę.

Asystent google cukrzyca.pl to jedyna dostępna w Polsce aplikacja głosowa dla pacjentów z cukrzycą, co czyni ją niezwykle przydatną przy pogarszającym się wzroku, będącym następstwem źle wyrównanej cukrzycy. Asystent cukrzyca.pl jest kompleksowym narzędziem zawierającym wszystkie niezbędne dla pacjenta informacje, m. in. czym jest cukrzyca, jakie powikłania występują, jak postępować przy hipo- i hiperglikemii, co to jest indeks i ładunek glikemiczny, a także kaloryczności produktów i posiłków, zawartości składników odżywczych, ilości WW i WBT oraz ilości insuliny jaką należy podać na posiłek. Ciekawą funkcją tej aplikacji jest możliwość motywowania pacjenta do dalszej samokontroli.

Codzienne życie z cukrzycą wymaga od pacjentów stałej dyscypliny, dużej samokontroli i systematyczności. Rozwój aplikacji mobilnych w cukrzycy pozwala na łatwiejsze zarządzanie chorobą i pomaga w osiągnięciu założonych celów. Aplikacje mobilne mogą wspomóc leczenie cukrzycy, ale należy pamiętać, że nie zastąpią stałej opieki diabetologicznej lekarza i całego zespołu edukacyjnego w cukrzycy.

Dr n. med. Sylwia Stróżyk
Dietetyk kliniczny

Piśmiennictwo:

1. Jabłońska K, Majkowska L. Optimizing a prandial insulin dosing in patients with type 1 diabetes. Clin Diabet 2015; 4, 6: 243–250
2. Czupryniak L., Klupa T. Leczenie chorych na cukrzycę dietą. In: Sieradzki J, editor. Cukrzyca Tom 1. Gdańsk VIA MEDICA 2015.
3. Pańkowska E. Cukrzyca. Personalizacja terapii i opieki nad pacjentem. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.
4. Thurm U., Gehr B. Osobiste pompy insulinowe. Ciągłe monitorowanie glikemii. Red. Polscy: Wierusz-Wysocka B, Gawrecki A. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2014.
5. Brazeau A.S., Mircescu H. Desjardins K. i wsp. Carbohydrate counting accuracy and blood glucose variability in adults with type 1 diabetes. Diabetes Res Clin Pract 2013; 99: 19–23.
6. Chiesa G., Piscopo M.A., Rigamonti A. i wsp. Insulin therapy and carbohydrate counting. Acta bio-medica 2005; 76 (3): 44–8
7. Kawamura T. The importance of carbohydrate counting in the treatment of children with diabetes. Pediatric diabetes. 2007; 8(6): 57–
8. https://vitascale.pl/
9. https://diabdis.com/
10. http://3mamcukier.pl/kalkulator/
11. https://sweetpregna.pl/
12. https://cukrzyca.pl/asystent/